Türk Devletleri Teşkilatı! Ortak Türk Alfabesi-2

Tarihte dünden bugüne; Türk yazı sistemleri!

Türk dili bütün tarihî ve çağdaş dönemlerde kullanılmış olan alfabeleridir.

En eski Türk alfabesi!

En eski Eski Türk alfabesi örneği, Orhun mezar külliyesindeki anıtların dikilişinden iki yüzyıl önce Yenisey’deki anıtlarda görülür ve Huing-nular, Göktürkler, Uygurlar, Kırgızlar tarafından doğduğu topraklarda kullanılan Orhun yazısı, kimi Türk boylarınca Avrupa’ya yapılan akınlarda o bölgelere taşınmıştır.

TÜRK YAZI SİSTEMLERİ!

Türkler çokluk sırasıyla Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır!

Türkler, bu ana diller yanında bölgesel olarak ticari, kültürel ve dini bir takım sebeplerle bu dillerin yanında Göktürk alfabesi ve Uygur alfabesi yanında Mani, Soğut, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani Grek Arap, Kril ve Latin harflerinde yaşadıkları Türk tarihi ve bölgelerine göre çevresel etkilerin tesiriyle Türk dili ile birlikte bu dillerin fonetiklerini de yöresel olarak zaman zaman belirli düzeylerde Türk diline uyarlanmış şekilleri ile kullanmışlardır.!

TARİHİ SEYRİNDE EN ÇOK 

KULLANILAN TÜRK ALFABELERİ!

Göktürk alfabesi:

Türklerin kullandığı ilk alfabe, Göktürk Alfabesi’dir. Bu alfabe aynı zamanda ilk millî alfabemizdir. 

Bundan sonra Uygur Türkleri kendilerine mahsus bir alfabe kullandılar. 

İslâmiyet’in kabulünden sonra ise İslam dinine dahil olan bütün Türk dünyasında Türk dilinin yanında genellikle Arap Alfabesi kullanılmaya başlandı.

Göktürk alfabesiyle yazılmış Göktürk alfabesi, Türkçenin metinlerle izleyebildiğimiz tarihi boyunca kullandığı ilk düzenli ve resmî yazı sistemidir. 

Bu sistem, Eski İskandinav yazıtlarında kullanılmış Runik “esrarlı, meçhul” yazının karakterlerine benzediği için, Avrupa ve Rus Türkoloji literatüründe, Sibirya Run harfleri, Yenisey Run harfleri, Runik alfabe ve Türk Run Yazısı olarak adlandırılmıştır.

Aslında Göktürk’e ait olan Orhun Yazıtları da Göktürk alfabesi kullanıldığı için bu adla adlandırılmıştır!

Mani alfabesi;

Mani alfabesi, VIII. yüzyıl ortalarında Göktürk yazı sistemiyle Türkçe eserler verilirken, 745 yılında, Moğolistan’daki büyük Türk kağanlıklarından ikincisi kurulmuştur.

Uygur Kağanlığı Göktürk Yazıtları’nda Tokuz- Oguz adıyla geçen bu Türk boyunu kağanlık hâline getiren Kutlug Bilge Köl Kağan’ın torunu Bögü Kaan’ın 762 yılında Mani inancını benimsemesi ile Türkler arasında kullanılmıştır!

Soğut alfabesi:

Soğut alfabesi, Arami yazısının mahalli bir türünden (muhtemelen Pehlevi yazısından) geliştirilen ve kâğıdın icadından beri kullanılmış olan bir alfabedir. 

İşlek türünü 500 yılı civarında almış ve bu tarihten sonra, Türkler tarafından VIII-IX. yüzyıllar arasında çok sınırlı ölçüde kullanılmış ve bu yazının Türk dili mirasında önemli bir rolü olmamıştır. 

Bu dilin etkisiyle o dönemde yaşayan beşinci Göktürk Kaan’ı Muhan’ın mezar taşı Soğut’ça yazılmıştır.

Uygur Türk alfabesi:

Eski Uygur alfabesiyle yazılan Kutadgu Bilik orta kısmı Arap alfabesi ile yazılmış halde en eski Uygur alfabesinin kullanılmaya başlandığı tarih kesin olmamakla beraber batılı yazar Anne Marie Von Gabain’e göre Uygur alfabesi ile ilk metin örnekleri 840’tan önce Türk toplulukları tarafından 750-827 yılları arasında yazılmıştır.

UYGUR TÜRK DİLİ ORTA ASYA’DA 

ORTAK DİL OLMUŞTUR!

Orta Asya’daki diğer Türk topluluklarının ortak dili de bu ağız özelliklerinin yaygınlaştığı dil olmuştur. 

Uygur kültürünün muazzamlığının tarihe vurduğu damga, bu kültür taşıyıcısı dilin yazıldığı alfabenin adını da “Uygur” yapmıştır. Üstelik bu alfabe, Soğutlardan alınan şekliyle değil, Türkçenin ses ihtiyaçlarını nispeten karşılayacak hâle getirildikten sonra Türkleştirilerek, sayısız Türkçe eserin kaydında kullanılmıştır. 

Uygur Türk Alfabesi VIII-XVII. yüzyıllar arasında Doğu Türkistan, Harezm ve Altın Ordu bölgelerinden İstanbul’a kadar uzanan geniş bir coğrafyada kullanılmıştır.

Türkçe ya da Türk dili:

Türkçe güneydoğu Avrupa başta olmakla, batı Asya’da en çok konuşulan Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir!

Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir batı Oğuz dili olan 1000 yıla yakın kullanılan Osmanlı Türkçesinin devamıdır!

Türkçe dili en çok Anadolu topraklarında Türkiye’de, Balkanlar’da, Ege adalarında, Kıbrıs’ta ve Osmanlı’nın eski toprakları olan misakı milli sınırları başta olmakla Osmanlı Devleti’nin ayak bastığı bütün coğrafyalar dün olduğu gibi bugün de az da olsa konuşulmaktadır!

Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde resmi dil statüsüne sahiptir.

1991 yılında rahmetli Turgut Özal döneminde hazırlanan Türk Devletleri Teşkilatı ortak Türk alfabesi projesinin içinde yer alan ve Azerbaycan’daki 1993 yılında başlayan yaklaşık 15 yıl bölgede görev yapan ve Kafkaslardan sorumlu Birleşmiş Milletler UNDP uzmanı Türk dünyası için atılan adımlar ve projeleri atıl bırakıp unutturan ve ortak Türk alfabesini 33 yıl ertelenme sebeplerini tarihi seyri içinde yaşanmış olaylarla bu yazı serisinde tarihe kayıt düşerek sizlerle paylaşmak istiyorum..!

Not: Yukarıda paylaşılan Türk tarihi ile ilgili tüm belge ve bilgiler Türk Tarih ve Dil Kurumu’nun belleteninde mevcuttur!

Devam edecek..!