Afrika savaşın eşiğinde! Doğu’yla Batı’nın yeni cephesi…

Şüphesiz ki darbe geçmişi en kabarık kıtanın Afrika olduğu söylenebilir. Afrika’da 1950’den bu yana toplamda 214 darbe girişimi oldu ve bunların 106’sı başarıya ulaştı. Ancak son dönemde kıtadaki darbelerin sayısı daha da arttı. Sadece 2.5 yıl içerisinde toplamda 8 darbe girişimi yaşandı. Birçokları, darbelerin artışındaki ana sebep olarak küresel dengelerdeki büyük değişimleri gösterdi.

Geçtiğimiz yıl, ABD’nin dış politikasının önde gelen yayınlarından Foreign Policy’de “Batı, Afrika’yı nasıl kaybetti?” başlıklı bir yazı yayınlandı. Yazıda Batılıların sömürge geçmişinin üzerine koyamadığını, Rusların ve Çinlilerin altyapı yatırımları ve güvenlik garantileri sağlayarak kıtayı ele geçirdiği anlatılıyordu. Foreign Policy’e göre Afrika’ya “parmak sallamak” çözüm getirmeyecekti. 

Çin’in “Bir Kuşak Bir Yol” projesinin deniz ayağı Afrika kıyılarına da ulaştı. Afrika boynuzu olarak da bilinen Doğu Afrika ülkeleri yapılan altyapı yatırımlarıyla Çin nüfuzu altına girdi. Bu değişimin ilk ayak seslerini Etiyopya’da çıkan iç savaşta gördük. Batı destekli Tigray Kurtuluş Ordusu (TPLF) Çin ve Rusya’nın desteğini alan Etiyopya hükümetiyle kanlı bir savaşa girdi. Çatışmalar ancak geçtiğimiz sene Etiyopya lehine sonlandı. 

BATI AFRİKA’DA DARBE FURYASI

Son yıllarda Batı Afrika da aynı Doğu’daki gibi birçok darbe ve iç karışıklığa sahne oldu. Özellikle kıtanın 8 darbeyle en fazla darbe yaşamış ülkesi olan Burkina Faso dönemin en çok zorluk yaşayan ülkesiydi. Burkina Faso’da neredeyse 6 ayda bir darbe olmuştu. Ocak 2022’de ordunun yönetime el koymasından yalnızca 8 ay sonra tekrar darbe olmuş ve ülkenin başına 36 yaşındaki Yüzbaşı İbrahim Traore geçmişti. Traore’nin başa geçişi Burkina Faso tarihindeki birçok darbeden yalnızca biri olarak görülüyordu ama öyle olmadı. Yüzbaşı Traore, Fransız askerlerine ülkeyi terk etmeleri için bir ay verdi.

Geçtiğimiz ay Rusya’da ortalığı birbirine katan Wagnerlerin lideri Yevgeny Prigojin, Yüzbaşı Traore için bir “kahraman” ifadesini kullandı. Ne olmuştu da Ruslar, bu Batı Afrika ülkesinin politik figürleriyle ilgili konuşma gereği duymuştu?

Burkina Faso, Rusların ilgilendikleri tek ülke değil. Geçtiğimiz yıllarda adı darbelerle anılan Mali, Çad ve Nijer de Wagnerlerin en aktif olduğu ülkeler olarak biliniyor. İşte son darbenin yaşandığı Nijer’de de Burkina Faso’ya benzer bir durum var. 

Yönetimi ele alan komutan Omar Tchiani, ülkede 2019’dan beri aktif olan ABD üssündeki askerlerin dışarı çıkmasını yasakladı. Bir SİHA üssü olarak da kullanılan bu ABD üssü, hava sahasının kapatılmasıyla tamamen etkisiz hale geldi. 

NEDEN BATI AFRİKA?

Hem Wagner lideri Prigojin’e hem de konuyla ilgili yorum yapan diğer Rus analistlere göre darbeler furyasının sebebi Fransa ve ABD’nin bölgedeki “yeni sömürgeci” davranışları. Uranyum yataklarıyla gündeme gelen Nijer’de aktif Fransız şirketlerinin Nijer halkının yaşadığı yoksulluktan doğrudan sorumlu olduğu iddia ediliyor. Burkina Faso’nun yeni lideri Yüzbaşı Traore de buna vurgu yapmıştı. Traore, “Afrika, dünyanın en zengin kıtası… Peki biz neden bu kadar yoksuluz?” dedi. 

Batılılar ise tüm bunların, Rusya’nın Afrika’da yer edinebilmesi için yürürlüğe sokulmuş bir plan olduğunu söylüyor. Onlara göre Çin, altyapı yatırımı adı altında Afrika’yı borç tuzağına çekerken Rusya da Wagnerler aracılığıyla koltuğu sallantıdaki liderlere koruma sağlıyor ve karşılığında ülkedeki yer altı kaynaklarını Prigojin gibi oligarkların enerji şirketlerine açıyor. Batı medyasında Afrika’da el ele giden “borç ve Wagner” tuzağıyla ilgili çokça makale yazıldı. Hatta Vladimir Putin, St. Peterburg’da Afrika liderleriyle yaptığı toplantıda kıtanın toplam 23 milyar dolarlık borcunu sildiğini açıkladı. “Bizim kimseye tuzak kurduğumuz yok” mesajı vermeye çalıştı. 

Ancak Rusya’nın, “Batı Afrika’yı hala uranyum için yağmalıyor” iddiası da tartışmalı. Nijer, dünyadaki uranyum madeninin yalnızca yüzde 4’üne sahip. Uranyum pazarının küresel değeriyse 2022 yılında 2.7 milyar doları buldu. Yani batılılara göre Nijer’deki Uranyum yataklarının “yağmalanmasının” kar odaklı bir mantığı yok. 

Tabii Uranyum bu topraklardaki tek kaynak değil, birçok Afrikalının gözünde de yoksul olmalarının sebebi Fransızlar olarak görülüyor.

KİM KİME KARŞI?

Nijer darbesiyle Batı Afrika’daki ortaklıklar yavaştan ortaya çıktı. Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) Fransa ve ABD’den yana tavır aldı. ECOWAS ülkelerinin başını çeken Nijerya, Nijer’e karşı yapılabilecek olası bir askeri müdahalenin işaretini verdi.

Bölgedeki en üçlü orduya sahip Nijerya’ya Benin, Gana, Togo ve Senegal destek veriyor. ECOWAS’ı müdahale etmesi durumunda karşılık vermekle tehdit eden ve Nijer’i savunacağını açıklayan ülkeler ise Mali, Burkina Faso, Cezayir ve Gine’ydi. 

Dahası, sokakta Rus bayrakları ve “Yaşasın Rusya” sloganlarıyla yürüyen Nijerlilere destek için Kasım Süleymani’nin ölümünden sonra İran’ın Kudüs gücü birliklerinin başına geçen İsmael Gani’nin uçağı Libya’dan Nijer’e ulaştı. Kudüs gücü, gayri nizami savaş yöntemleri kullanan ve İran’ın nüfuzunu Ortadoğu ve Afrika’da yaymaya çalışan bir askeri yapıdır. 

FRANSA’NIN HAYALLERİ

Uzun zaman ağızlara pelesenk olan “NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti” cümlesinin mimarı Emmanuel Macron’un, ABD dışında sürdürmek istediği bir takım emperyalist hayalleri olduğu biliniyor. Batı Afrika’da tutunması giderek zorlaşan Fransa, halihazırda kıtadaki varlığını sürdürmek istiyor. Yine de askeri müdahale Batı’da çok destek gören bir fikir değil. Olası bir müdahalede Batılıların istihbarat yardımı ve hava desteğiyle sınırlı kalması gerektiğini düşünüyorlar. Ukrayna ve belki de ileride Tayvan için hazırlık yapan ABD’nin Afrika’da böyle bir çatışmayla kaybedecek vakti yok. 

Nijerya, “askeri müdahale son seçenek” dese de geçtiğimiz günlerde gerilim hızlı bir şekilde tırmandı. Eğer geri adım atılmazsa Batı Afrika’da bir çok ülkenin dahil olabileceği bir karmaşanın fitili ateşlenebilir.